Một số người trẻ cũng đang tiến sâu hơn với các ứng dụng bạn đồng hành AI. Các nền tảng như Replika hoặc Character.ai được tiếp thị cho thanh thiếu niên như những “người bạn” vui tươi, thông minh và đầy lòng cảm thông. Một số ứng dụng như CrushOn.AI và DreamGF (một chatbot đóng vai bạn gái AI), cũng nêu bật tính hấp dẫn của việc thử nghiệm trò chuyện lãng mạn hoặc tình dục.
“Cũng giống như mạng xã hội, những cách sử dụng AI mới này đặt ra câu hỏi lớn cho các bậc cha mẹ về khả năng kiểm soát các nội dung mà con có thể truy cập”, Tiến sĩ Gordon Ingram, và giảng viên cấp cao tại RMIT Việt Nam, cho biết.
Nghiên cứu nói gì về nhận thức xã hội và AI?
Nhận thức xã hội – khả năng nhận thức, xử lý và phản ứng với các kích thích xã hội liên quan đến những người khác – là một kỹ năng quan trọng mà trẻ em cần trau dồi.
“Kỹ năng này được xây dựng thông qua các tương tác trong thế giới thực và qua việc làm mẫu xã hội, khi mà trẻ em học cách diễn giải biểu cảm khuôn mặt, tiếp nhận quan điểm của người khác, giải quyết xung đột và điều chỉnh cảm xúc”, Thạc sĩ Vũ Bích Phượng, giảng viên RMIT và nhà tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên, giải thích.
Trẻ nhỏ có thể gán cho các chatbot AI những đặc điểm giống người, coi chúng là đối tượng có tri giác hoặc nhận thức về mặt cảm xúc. Điều này có thể dẫn đến các tương tác xã hội một chiều, trong đó trẻ em hình thành mối liên kết cảm xúc đơn phương với AI tương tự như với các nhân vật hoạt hình hoặc người nổi tiếng. Tuy nhiên, các chatbot AI biết phản hồi và tương tác có ý nghĩa với người dùng. Theo cô Phượng, “điều này làm dấy lên mối lo ngại liệu những tương tác như vậy có thể thay thế cho các tương tác thật với bạn bè trong quá trình phát triển xã hội của trẻ em hay không”.
Nghiên cứu về trẻ em và thanh thiếu niên sử dụng công cụ AI hiện chủ yếu tập trung vào các ứng dụng . Tuy nhiên, khi trẻ em dành nhiều thời gian tương tác với AI hơn thì câu hỏi vẫn chưa có lời giải vẫn là: Liệu những tương tác này có lợi ích cho trẻ trong việc phát triển sự đồng cảm, giải quyết xung đột và chấp nhận rủi ro trong các tình huống xã hội hay không? Đây là những kỹ năng quan trọng để duy trì mối quan hệ lành mạnh với người khác.
Ngược lại, Tiến sĩ Ingram cho rằng tương tác với AI cũng có thể trở nên “quá an toàn” nếu AI tương tác với con trẻ bằng giọng điệu “quá lịch sự” được mặc định sẵn, bởi nó cũng có thể tạo ra những kỳ vọng không thực tế về các mối quan hệ xã hội trong đời thực.
Ủng hộ quan điểm trên, Thạc sĩ Phượng cho rằng khi trẻ không được tương tác với bạn bè cùng trang lứa trong các tình huống mang tính thách thức, trẻ có thể có sức chịu đựng kém hơn mỗi khi đối mặt với sự khó chịu, ít kiên cường hơn khi bị từ chối hoặc thậm chí bốc đồng hơn – những đặc điểm thường thấy ở chứng lo âu và hành vi rút lui xã hội.
Cô nhận định: “Với sự bùng nổ của tương tác xã hội một chiều giữa trẻ và các công cụ AI, đây là một chủ đề cấp bách cần được nghiên cứu thêm”.
Nên giới hạn độ tuổi người dùng AI tạo sinh như thế nào?
Các nền tảng mạng xã hội như Facebook và TikTok hiện đã chính thức cấm người dùng dưới 13 tuổi tạo tài khoản sau nhiều ý kiến lo ngại về việc trẻ vị thành niên bắt gặp nội dung không phù hợp hoặc thậm chí bị người lớn thao túng và lạm dụng trên mạng xã hội. Gần đây, luật pháp Australia đã tăng độ tuổi tối thiểu lên 16 và các quốc gia khác, bao gồm cả New Zealand, có thể sớm làm theo.
Tuy nhiên, các nền tảng AI tạo sinh chưa được hạn chế nghiêm ngặt như vậy mặc dù cũng cung cấp trải nghiệm và nội dung chân thực tương tự. Các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) và chatbot có thể dễ dàng được truy cập mà không cần xác minh độ tuổi một cách nghiêm túc.
Chúng ta có nên áp dụng giới hạn độ tuổi tương tự cho AI không? Câu trả lời của cô Phượng là: “Có, và thậm chí có thể phải nghiêm ngặt hơn”. Lý do là vì khác với mạng xã hội, những bạn đồng hành AI mô phỏng các cuộc trò chuyện qua lại và có thể ảnh hưởng sâu sắc hơn đến tâm lý của những trẻ dễ bị thao túng. Nếu không có quy định, trẻ em có thể hiểu lầm rằng mọi phản hồi của AI là phù hợp về mặt đạo đức hoặc xã hội.
